Saç dökülmesinin nedenleri

Saç büyüme döngüsü neye benzer?

Saç dökülmesi sürecini ve nedenlerini tam olarak anlamak için saç büyüme sürecini akılda tutmak önemlidir. Saç gelişimi doğası gereği döngüseldir ve 3 evre ile karakterize edilir: büyüme, gerileme ve dökülme:

• Anajen evre: saç büyüme evresi. Bu aşamada saç kökü hücreleri çoğalır. Bu aşamada saç gövdesi olarak da adlandırılan saç, saç folikülü tarafından üretilir. Saçın ayda bir santimetre uzadığı bu aşama ortalama 2 ila 6 yıl sürer
• Katajen faz: saç folikülünün inaktif hale geldiği geçiş fazı. Hücreler çoğalmayı durdurur ve saç büyümesi durur. Bu aşama yaklaşık 2 ila 3 hafta sürer.
• Telojen evre: dökülme evresi. Dökülme hemen olmaz, 2 ila 3 ay sürer. "Ölü" saçlar sonunda dökülür, bir sonraki döngünün anajen evresindeki saçlar tarafından itilir ve bu böyle devam eder. Normal koşullar altında, her saç folikülü kendi döngüsünü takip eder, böylece saç döngüsünün aşamaları saç derisi boyunca aynı anda gerçekleşmez. Yaklaşık 100.000 saç teline sahip sağlıklı bir saç derisinde, saç köklerinin %86'sı anajen fazdadır*. Bu nedenle, normal saç yenilenmesine karşılık gelen günde 50 ila 100 saç teli dökülmesi normaldir. Genellikle bu dökülme fark edilemez, günlük hayatımızda bunu fark etmemiz gerekmez.

Saçlar neden dökülür?

Saç yaşam döngüsü çeşitli faktörlerin etkisiyle bozulduğunda hatta durduğunda, günlük saç dökülmesi artabilir ve bazen günde 300 saç teline ulaşabilir. Bu noktada, fark edilir hale gelir ve yastık kılıfında, kıyafetlerinizde, yerde saç bulmaya başlarsınız...

Bazı faktörler saç döngüsünü hızlandırabilir. Sikluslar normalden çok daha hızlı bir şekilde birbiri ardına gelir ve folikül sonunda tükenir. Saçın artık düzgün uzaması için zamanı yoktur, gittikçe incelir ve sonra kalıcı olarak kaybolur.

Kadınlarda saç dökülmesi: hormonal nedenler yaygındır

Saç dökülmesinin kesin nedenini belirlemek, özellikle de geçici olduğunda, her zaman kolay değildir. Bununla birlikte, hormonal değişimler uzmanların ilk baktığı unsurlar arasındadır. Aslında, bilim insanları hormonların farklı saç dökülmesi türlerinde az ya da çok önemli bir rol oynadığını gözlemlemiş ve kabul etmişlerdir: akut telogen effluvium (reaksiyonel saç dökülmesi), kronik telogen effluvium (kronik saç dökülmesi), androgenetik alopesi ve menopoza bağlı saç dökülmesi.

Saç dökülmesi için bir uzmana başvuran kişilerin çoğunluğunu kadınlar oluşturmaktadır. Kadınlarda hormonal değişikliklere bağlı olarak saç dökülmesi oldukça yaygındır:

• Doğum kontrol hapı ile saç dökülmesi arasında bir bağlantı gözlemlemek alışılmadık bir durum değildir. Bunun nedeni, bir doğum kontrol hapından diğerine değişebilen hormonların bileşimi ve dozajıdır. Örneğin, progestojenler tek başlarına saç üzerinde yaygın reaksiyonel saç dökülmesine neden olabilecek androjenik etkilere sahiptir. Östrojenlerle ilişkili progestojenler ise saç kalitesi üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabilir. 30 yaşın altındaki kadınlarda saç dökülmesinin bir diğer yaygın nedeni de polikistik over sendromudur (PCOS: aşırı androjenik hormon üretimine neden olan ve doğurganlık sorunlarından sorumlu olabilen hormonal bir bozukluk). Bu patolojiye bağlı hormonal dengesizlikler genellikle alopesiden sorumludur.
• Doğumu takip eden dönemde veya doğum sonrasında görülen hormonal değişiklikler genellikle reaksiyonel saç dökülmesine neden olur. Nedeni: doğumdan sonra östrojen hormonu seviyelerindeki keskin düşüş. Uzmanlar, kadınların üçte birinin, hatta yarısının doğumdan sonra saç dökülmesinden etkilendiğini tahmin etmektedir**.
• Tiroid bozuklukları sıklıkla alopesi, özellikle de kronik telogen effluvium (kronik saç dökülmesi için kullanılan bilimsel terim, yani 6 aydan uzun süren değişlekn bir şekilde ilerleyen saç dökülmesi) nedenlerinden biri olarak belirtilir. Bu tip saç dökülmesi erkeklerde de aynı nedenlerden kaynaklanabilir.
• Androgenetik alopesi için başlangıç şekli de hormonaldir ve saç kökündeki androjen reseptörlerini içerir. Bu, erkeklerde saç dökülmesinin birincil nedenidir. Bu tip kronik lokalize saç dökülmesi (yıllar içinde ilerleyen ve yerleşen saç dökülmesi) genellikle 30 ila 40 yaşları arasında ortaya çıkar. Kadınların %29-42'sine kıyasla erkeklerin %70-80'i yaşamları boyunca etkilenmektedir***. Birçok vakada alopesi kalıtsaldır. Ve bu tip alopesi kadınlarda da aynı nedenlere sahiptir.
• Menopozu takip eden hormonal değişiklikler de alopesi nedeni olabilir. Menopoza bağlı saç dökülmesi bazı kadınlarda zaten mevcut olan alopesi hastalığını tetikleyebilir veya şiddetlendirebilir.

Alopesinin nedeni her zaman hormonal değildir...

Genç kadınlarda saç dökülmesinin sadece hormonal değil, başka nedenleri de olabilir.

• Strese bağlı saç dökülmesi belirli bir fizyolojik mekanizmayı tetikler: saç derisinde akut veya derin strese maruz kalan hücreler akut bir enflamatuar aşamayı tetikleyen nörotransmitterler salgılar. Bu durum normal saç döngüsünü engeller: saç erken telojen faza girer ve tetikleyici faktörden 2 ila 3 ay sonra ani ve şiddetli saç dökülmesine neden olur. Bu reaksiyonel saç dökülmesi veya akut telogen effluviumdur.
• Yorgunluk ve saç dökülmesi arasında bir bağlantı mevcuttur. Fiziksel ve psikolojik yorgunluk, saç dökülmesinin çeşitli türlerinde rol oynayabilir:

- ya geçici ama yoğun yorgunluğu takip eden reaksiyonel.

- veya kronik, örneğin demir eksikliğinden kaynaklanan anemi nedeniyle. Yorgunlukla yakından ilişkili olan beslenme eksikliğine bağlı saç dökülmesi 6 aydan daha uzun bir süre boyunca değişken saç dökülmesine neden olabilir.

• Bazı kişiler mevsim değişikliklerindeözellikle de sonbaharda saç dökülmesi yaşarlar. Bu olgu, güneşin yaz aylarında saç yaşam döngüsünü olumlu yönde etkileyen hormonların üretimi üzerindeki etkisiyle bağlantılı olabilir. Bu olumlu etki, sonbaharın daha kısa, daha az güneşli günlerinin gelmesiyle birlikte kaybolur ve reaksiyonel saç dökülmesine neden olur. Çok geçicidir ve en fazla 4 ila 6 hafta sürer.
• Traksiyon alopesi mekanik olarak meydana gelen saç dökülmesidir. Ön bölgede ve şakaklarda ilerleyici saç kaybına neden olan lokalize bir alopesi şeklidir. Saç kökü için travmatik olan saç şekillendirme uygulamalarından kaynaklanır (topuzlar, sıkı at kuyrukları, örgüler, ağır örgüler, örgüler, uzantılar, düzleştirme). Bu uygulamalardan hızla vazgeçilmezse, saç kökleri onarılamaz bir şekilde tahrip olabilir ve alopesinin yara izi bırakmasına ve geri döndürülemez hale gelmesine neden olabilir. Saç çizgisinde ilerleyici bir çekilme gözlenir. Traksiyon alopesi kadınlarda, özellikle de Afrikalı kadınlarda yaygındır. Onların %30'una kadarını etkileyebilir****.
• Noktasal kelliğe bağlı saç dökülmesi bazen tüm saç derisini etkileyebilen farklı büyüklükteki yamalar halinde ortaya çıkan bir alopesi türüdür. Bu tip saç dökülmesinin nedeni, genellikle yoğun stres, hormonal değişiklikler veya viral enfeksiyonlar tarafından tetiklenen otoimmün bir hastalıktır. Saç kökleri, bağışıklık sistemi tarafından aniden yabancı cisimler olarak kabul edilir ve bu da onları çıkarmaya karar verir. Saç kökleri tamamen tahrip olmadığından saçlar yeniden çıkabilir, ancak bu birkaç yıl sürebilir.
• Saçkıran yamalar halinde ortaya çıkan bir başka alopesi şeklidir. Bu durumda, alopesinin nedeni bulaşıcıdır: saç köklerini enfekte eden ve saç dökülmesine neden olan mikroskobik bir mantar. En çok çocuklarda ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde görülür ve oldukça bulaşıcı olabilir. Mantarı öldürmek için ilaçla tedavi edilir (antifungal) ve iyileştikten sonra saçlar normal şekilde uzar.
• Cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon olan frengi, saçların yer yer dökülmesine veya yaygın saç dökülmesine ya da her ikisine birden neden olabilir. Frengi, genellikle sırt ve başın üst kısmını etkileyen ikincil formda alopesi 'ye neden olabilir. Saç dökülmesine kaşıntı olmaksızın vücutta yaygın kızarıklık eşlik edebilir. Antibiyotik tedavisi bu enfeksiyonu hızla tedavi edebilir ve saçların normal şekilde uzamasını sağlar.
• Yara izli alopesi , üzerinde saç çıkmayan pürüzsüz yara izli bir cilt alanı ile tanımlanan lokalize bir alopesi türüdür. Saç folikülleri tamamen tahrip olmuş ve yerini fibröz doku almıştır. Travma, yanık, saç derisine radyoterapi veya saç derisinin iltihaplanmasından kaynaklanır.
• ilaca bağlı alopesi terimi, belirli tedavilerin kullanımına tepki olarak ortaya çıkan bir tür saç dökülmesini tanımlamaktadır. Dikkat edilmesi gereken başlıca ilaç grupları: antikoagülanlar, antidepresanlar, antikonvülzanlar, antihipertansifler, bazı anti-enflamatuar ilaçlar, tiroid tedavileri, beta blokerler, bazı kolesterol düşürücü tedaviler, lityum içeren ilaçlar ve retinoidler.
  Baş ve boyunda kanser kemoterapisi uygulanması veya radyoterapiye maruz kalınması da anagen effluvium adı verilen belirli bir tür şiddetli saç dökülmesine sebep olur.

COVID-19, reaksiyonel saç dökülmesinden (veya akut telojen effluvium) sorumlu yeni bir faktördür. COVID-19 sonrası gözlenen saç dökülmesi bu viral enfeksiyonun neden olduğu enflamatuar durumla ilişkilidir. Bu saç dökülmesine eşlik eden yüksek ateş atakları da söz konusudur. Bu nedenle, reaksiyonel saç dökülmesi olan bireylerde COVID-19 öyküsü aranmalıdır. Olağandışı bir pandemi bağlamında, stres ve anksiyete, hastalığın sonuçlarını artıran ve saç dökülmesini kötüleştiren faktörler olabilir.

Saç dökülmesi konusunda ne zaman endişelenmeli

Saç dökülmesi her yaşta herkesi etkileyebilir. Oldukça geçici olabilir ve saç normal haline dönmeden önce sadece birkaç ay sürebilir.

Saç dökülmesi uzun süreli olduğunda (6 aydan fazla) ve yoğunluğunda ilerleyen bir azalma veya kaşıntı, ağrı veya kızarıklık gibi semptomlar eşlik ettiğinde, en iyisi bir doktora danışmaktır. Bu, nedenin belirlenmesine ve mümkünse tedavi edilmesine yardımcı olacaktır.

* Kaynak: Olsen, 1994; Shapiro, 1996
**Kaynak: Grover and Khurana, 2013
*** Kaynak: Blume-Peytavi et al., 2011; Wang et al., 2010)
**** Kaynak: Billero et al. 2018